کتاب «عیون ­الأصول» از آثار مهم شهید ثالث منتشر شد

به گزارش پایگاه خبری سبز البرز،علی اکبر رضائی صدرآبادی محقق و مصحح کتاب «عیون ­الأصول» در گفت و گو  گفت: جلد نخست کتاب مشتمل بر یک مقدمه و ۱۴ مطلب در مباحث اصولی متعلق به الفاظ است و شامل اوضاع لغوی، امارات حقیقت و مجاز لغوی و عرفی و مباحث متعلق به آنها، حقیقة شرعیة، استعمال لفظ مشترک در بیشتر از یک معنا، استعمال لفظ در معنی حقیقی و مجازی، مشتقّ، اوامر، مفاهیم، نواهی، عموم، بعضی از مباحث تخصیص و متعلّقات مخصّص، مطلق و مقیّد و مجمل و مبیّن می‌شود.

وی ادامه داد: جلد دوم شامل ۹ مطلب است که به مباحث حجّت یعنی اجماع، کتاب، سنت، اجتهاد، تقلید، ادله عقلیه، قیاس، نسخ و تعارض و تعادل و تراجیح اختصاص دارد.

رضائی صدرآبادی خاطرنشان کرد: مباحث هر مطلب، ذیل «عیونی» آورده شده‌اند که البته تعداد «عیون» در آنها یکسان نیست و گاهی مشتمل بر ۱۷ «عین» می‌شوند. شهید ثالث غالبا ذیل هر مطلب، ابتدا تعریفی لغوی به دست داده و سپس در پی معرفی مفهوم اصطلاحی آن با استفاده از منابع شیعه و اهل سنت برآمده است. او آنگاه به طرح و شرح دیدگاه‌ها پرداخته و سپس مورد پذیرش یا ردّ قرار داده است. اشکالات و پاسخ ها را نیز ذیل عنوان «إن قلت»، «قلت» آورده است.

این محقق تصریح کرد: مباحث کتاب اغلب بر نظرات علاّمه حلّی و صاحب معالم از علمای شیعه و آراء ابن حاجب و شاگرد وی عضد الدین ایجی از علمای اهل سنت استوار است و مشی کلی شهید، بررسی، نقد و تحلیل علمی نظرات است. وی آزادانه به طرح مباحث پرداخته و محققانه آراء فریقین را مورد پذیرش یا رد قرار داده است. می توان گفت ایشان بیشترین نقد را به طور خاصّ متوجه معالم الأصول تالیف حسن بن زین الدین العاملی و قوانین الأصول نوشته میرزای قمی کرده است. گرچه نظرات استادان دیگر خویش نظیر صاحب الریاض، سید محمد مجاهد وکاشف الغطاء را نیز در مواردی به مسلخ نقد برده است. چنان که بارها از مواضع اهل سنت انتقاد کرده است.

وی گفت: ایشان همچنین محورهایی چون اجتهاد پیامبر اکرم(ص)، وجوب تأسی به آن حضرت، استحسان، مصالح مرسله و مذهب الصحابی را که در کتب اصولی اهل سنت مورد بحث قرار می گرفته را انعکاس داده و به تحلیل و ارزیابی آنها پرداخته است.

رضایی صدرآبادی ادامه داد: برغانی برای طرح مطالب کتاب به بیش از ۴۰۰ منبع اصلی، شرح و یا حاشیه در اصول، فقه، حدیث، تفسیر، کلام، فلسفه و لغت مراجعه کرده که شمار ارجاعات، افزون بر چهار هزار و ۵۰۰ مورد است. حدود ۳۰۸ مورد از ارجاعات نیز به دلیل فقدان منبع اصلی به منابع دست دوم ارجاع شده اند. ایشان در مواردی شخصا از منابع دست دوم مانند مفاتیح الأصول بهره برده که با استفاده از لفظ المحکی نشان داده است.

این محقق افزود: وی همچنین به حدود ۴۰۰ آیه و ۴۰۰ حدیث استناد کرده است. چنان که در موارد متعدّد، در حاشیه کتاب به توضیح مطالب یا ارائه ارجاعات بیشتر دست زده که در نسخه خط مولف و خط مهدی بن عبد الرحیم انعکاس یافته اند و محقق کتاب همه آنها را به پاورقی انتقال داده و منابع آن را نیز تحقیق کرده است. دقت مثال زدنی شهید در نقل مطالب، وسعت تتبع وی در آثار گوناگون شیعه و سنی و رعایت ادب و اخلاق در بیان دیدگاه‌ها، کتاب را به منبعی محققانه، علمی و البته تقریبی تبدیل کرده است.

وی گفت: البته ذکر این نکته نیز ضروری است که ادبیات متن کتاب، قدری پیچیده، مغلق یا نارسا به نظر می رسد و گاه فهم مطلب را نیز با مشکل مواجه می سازد. لیکن از آن جا که قالبی یکنواخت در سراسر  کتاب دارد خواننده با مطالعه بخشی از آن به سرعت می تواند با نوع نگارش شهید آشنا شده و به فهم درست محتوای کتاب نائل آید.

وی اضافه کرد: هر شش نسخه خطی عیون الأصول که در اختیار محقق قرار گرفته دارای اغلاط بسیارند که طی چند نوبت، مقابله و اصلاح شده اند. گرچه مبنای اولی برای تایپ، نسخه زیبای مهدی بن عبد الرحیم بوده لکن به نظر می رسد صحیح ترین آنها نسخه عبد الصمد بن محمد باقر انصاری است که در تاریخ ۱۲۵۵قمری کتابت شده است.

رضائی صدرآبادی خاطرنشان کرد: شهید ثالث در پایان کتاب تاکید کرده که تألیف آن را طی حدود ۱۰ ماه در شب جمعه دهم جمادی الثانی ۱۲۳۸ق به پایان برده است. مهدی بن عبد الرحیم خطاط کتاب که گویا از شاگردان شهید بوده نیز در پایان کتابت ابتدا به تمجید از مقام علمی و معنوی شهید پرداخته و ایشان را مصداق آیه شریفه «تِلْکَ الْجَنَّةُ الَّتِی نُورِثُ مِنْ عِبَادِنَا مَنْ کَانَ تَقِیًّا»  دانسته است. سپس می‌نویسد: به جانم سوگند که این کتاب تمثالی درخشان در میانه تاریکی و مأخذی برای استنباط تمامی فنون است و من نمی دانم آن را سحر بنامم یا معجزه.

وی گفت: حقیر نیز معتقدم که این کتاب بیش از آن که کتابی اصولی و محققانه به شمار آید، اثری اخلاقی و معنوی است. چرا که سراسرکتاب مالامال از اخلاص، صداقت، تقوا، تواضع، حریت، پشتکار، جدیت، سختکوشی، دقت، انصاف و ادب است و من هنگام کار، بارها متاثر از اخلاق شهید شدم و بی محابا اشک ریختم. چنان که بارها به مقامش متوسل گشتم و سختی ها را به مدد عنایت وی پیمودم.

وی در پایان خاطرنشان کرد: این کتاب شریف طی دو جلد و تیراژ ۳۰۰ دوره از سوی انتشارات شاخص علم وابسته به مرکز مدیریت حوزه علمیه استان البرز منتشر شده است.

سلام آقای صالحی عزیز، این کتاب دو جلدی، عربی است و با مقدمه دکتر علی اکبر صالحی قائم مقام فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران و توسط مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه استان البرز منتشر شده است.