آداب و رسوم قزوینی‌ها در نوروز/ از کوزه نو تا شادی در پخت شیرینی
به گفته کارشناسان میراث فرهنگی نوروز در استان قزوین از اواسط اسفند آغاز و تا پایان «پنجاه‌به‌در» ادامه دارد؛ در قزوین مراسم استقبال از سال جدید با خانه تکانی و زیارت اهل قبور آغاز و در روز «پنجاه به در» که همان پنجاهمین روز بهار است به پایان می‌رسد.
به گزارش پایگاه خبری سبز البرز،با نگاه به گذشته درمی‌یابیم که در سال‌های دور برگزاری جشن نوروز به مراتب نسبت به چند سال اخیر تجملات و تشریفات کمتری داشت؛ در زمان گذشته برگزاری جشن نوروز به عنوان یکی از سنت‌های کهن بود و آداب مخصوص به خود را داشت و هر خانواده‌ای به دور از چشم و هم چشمی و تجمل‌گرایی و مطابق با وضعیت مالی به استقبال سال نو می‌رفت.
این روزها اما نوروز حال و هوای دیگری دارد و استقبال مردم از سال نو، با نو شدن وسایل منزل و خرید اجناس و وسایل با دامنه گسترده‌ای از چشم و هم چشمی همراه است و کسی دیگر به دنبال زنده نگه داشتن آئین و سنت نیست؛ در کمتر محله‌ای می‌توان رسم و سنت‌های قدیم را دید و دیگر خبری از برگزاری مراسم متنوع مرتبط با آئین و رسوم گذشته نوروزی نیست. در این گزارش قصد داریم به آداب و رسوم مردم قزوین در آستانه نوروز بپردازیم.
به گفته کارشناسان میراث فرهنگی نوروز در استان قزوین از اواسط اسفند آغاز و تا پایان «پنجاه‌به‌در» ادامه دارد؛ در قزوین مراسم استقبال از سال جدید با خانه تکانی و زیارت اهل قبور آغاز و در روز «پنجاه به در» که همان پنجاهمین روز بهار (۱۹ اردیبهشت) است، با دعا جهت نزول باران به پایان می‌رسد.
سال نو کوزه نو
رسم «سال نو کوزه نو» یکی از رسوم کهن قزوین بود و به این صورت اجرا می‌شد که بعد از پایان چهارشنبه‌سوری مردم کوزه‌های قدیمی شکسته و ترک‌دار را به زمین می‌زدند و کوزه‌های نو می‌خریدند. در آن دوران مردم ۲ مورد را مایه برکت می‌دانستند «سفره نو، کوزه نو»؛ کوزه نو ریشه مذهبی دارد چراکه خوردن غذا و آب در ظرف ترک‌دار کراهت دارد بنابراین مردم کوزه ترک‌دار را می‌شکستند و به استقبال نوروز می‌رفتند.
«نوروز نوسال» باشد مبارک
به گزارش ایسنا، درگذشته مردم از تقویم استفاده نمی‌کردند و گاه‌شمار محلی وجود داشت، برای استقبال از نوروز سه گروه بشارت نوروز را می‌دادند که اول حاجی‌فیروز بود که البته هنوز هم هستند، دوم ۲ آقا بودند یکی قوی‌هیکل که خود را شبیه غول درمی‌آورد و یکی دیگر هم خود را به شکل زنی زیبا می‌آراست و ماسک زنانه به صورت می‌گذاشت، به این گروه «کوسه گلین» می‌گفتند که با خواندن ترانه مردم را شاد و انعام دریافت می‌کردند.
گروه سوم گروهی تقریباً مذهبی به نام «نوروز نو سال» بودند، ۲ یا چهار نفر به مقابل خانه‌ها می‌آمدن و اشعار چهار بیتی می‌خواندند و مردم به آن‌ها انعام می‌دادند به‌طوری‌که یک نفر از آن‌ها این بیت را می‌خواند: «ای خانم‌باجی از ما نرنجی، برای ما بیار نون برنجی / ای خانم‌باجی از بالاخانه، برای ما بیار کشمش بی‌دانه» و بقیه افراد گروه به‌صورت همخوانی بیت «نوروز نو سال باشد مبارک، شمارا امسال باشد مبارک» را می‌خواندند.
پخت شیرینی در قزوین
در گذشته فعالیت‌های جمعی یکی از ویژگی‌های مردم قزوین بود و در مواقعی همچون شب عید همسایه‌ها و فامیل دور هم جمع می‌شدند و در کنار هم کارها را انجام می‌دادند، سمنوپزان و پخت شیرینی نمونه‌ای از آن‌هاست. برای مثال شیرینی پختن اینگونه بود که هرکس به سهم خود مواد لازم را تهیه می‌کرد و در پخت شیرینی به هم کمک کرده و درنهایت شیرینی را بین خودشان تقسیم می‌کردند.
مردم قزوین در پختن شیرینی شیوه‌ای خاص داشتند برای مثال پخت شیرینی قندی حتماً باید با شادمانی همراه بود به‌طوری‌که نان قندی را در تنور می‌گذاشتند و خانم‌ها دایره می‌زدند و می‌خندیدند، چراکه معتقد بودند اگر نخندند و شادی نکنند شیرینی سفت و اگر بخندند شیرینی تُرد شده و ترک برمی‌دارد.
سمنوپزان مظهر همدلی مردم
سمنو یک غذای آیینی است که اغلب به آن به جنبه خوراکی نگاه نمی‌کنند و معمولاً به‌عنوان نذر یا برای نوروز می‌پزند و در تهیه آن آداب و اعتقادات خاصی مطرح است و این مراسم با اعتقادات مذهبی گره‌خورده و ماندگار شده است که البته این مراسم هنوز در برخی محلات قدیمی شهر اجرا می‌شود؛ پختن سمنو و عمل آوردن آن کار مشکلی است، شهروندان قزوینی معتقدند، صاحب اصلی دیگ سمنو حضرت فاطمه زهرا(س) است و این کار با حضور تعداد زیادی از زنان انجام می‌شود.
مراسم پخت سمنو به این صورت است که شخص نذرکننده، مواد و وسایل مورد نیاز برای این کار را آماده می‌کند، پخت سمنو با پاک کردن گندم و شستن آن آغاز و گندم پس از شستن خیس شده و روزانه دو تا سه بار شسته و آب آن تازه می‌شود و با توجه به سردی و گرمی هوا، طی سه تا پنج روز جوانه گندم می‌روید، گندم به ۲ صورت استفاده از چرخ و کوبیدن، له‌شده و آب آن استخراج می‌شود.
دیگ‌های سمنو معمولاً از صبح بار گذاشته شده و با توجه به‌زحمت زیاد در پخت نیاز به مشارکت چند نفر برای هم زدن آن دارد. برای پخت سمنو آرد گندم در سه مرحله تفت داده‌شده و بعد با شیره استخراج‌شده از جوانه گندم و آب مخلوط می‌شود در این مرحله تا زمان تغییر رنگ مخلوط از سفید به قهوه‌ای، سمنو به مدت ۲۴ ساعت با کفگیرهای مخصوص هم زده می‌شود.
پخت سمنو معمولاً ۱۵ روز مانده به عید شروع می‌شد و ویژگی مهمی که داشت این بود که همسایه‌ها و فامیل که باهم زندگی می‌کردند به‌صورت مشترک با همدلی پخت سمنو را انجام می‌دادند، مرحله مهم پخت سمنو «زِرَه بُرُشتّه کردن» بود که مرحله حساسی محسوب می‌شد و اگر در هم زدن غفلت می‌کردند سمنو ته می‌گرفت و تلخ می‌شد باید دقت می‌کردند که به نحو احسن انجام شود.
مراسم سمنوپزان از جمله میراث معنوی است که در سال ۸۹ در فهرست میراث معنوی کشور با هدف معرفی آن در سراسر کشور و حتی در بُعد بین‌المللی به ثبت رسیده است، اما امروزه به یک کالای زینتی برای سفره هفت‌سین تبدیل شده است و پختن آن در قزوین نسبت به گذشته بسیار کم شده است.
تخم‌مرغ رنگ عیدی پدربزرگ‌ها به کودکان
یکی دیگر از آداب‌ورسوم خاص قزوین تخم‌مرغ رنگ کردن بود و مردم در آستانه نوروز تخم‌مرغ رنگ می‌کردند و می‌فروختند، برخی از پدربزرگ و مادربزرگ‌ها به‌جای پول، تخم‌مرغ رنگ‌شده عیدی می‌دادند؛ کودکان با این تخم‌مرغ‌ها بازی می‌کردند به‌طوری‌که یک نفر تخم‌مرغ خودش را در دست نگه می‌داشت و نفر بعدی تخم‌مرغ خودش را می‌زد روی تخم‌مرغ طرف مقابل، تخم‌مرغ هرکدام که می‌شکست باید تخم‌مرغش را به آن‌کسی که تخم‌مرغش سالم است می‌داد.
همدلی و مشارکت اجتماعی مردم مهمترین موضوعی است که در تمام آداب و رسوم گذشته قزوین به چشم می‌خورد، مردم در مراسم مختلف در کنار هم قرار می‌گرفتند، با هم شادی می‌کردند و حتی همین کنار یکدیگر بودن از بار غصه‌هایشان کم می‌کرد اما امروز فراموشی این رسوم باعث شده مردم از یکدیگر دور شوند و شاید بهترین کاری که اکنون می‌توان برای ایجاد نشاط و مشارکت اجتماعی مردم انجام داد احیای همین آداب و رسوم باشد و احیای این سنت‌ها در گرو تعامل همگانی دستگاه‌های فرهنگی است.