یک کارشناس روابط بین‌الملل: الزامات دیپلماتیک سببِ مواضع روسیه است
یک استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان گفت: روسیه در کل به دنبال تکدر خاطر ایران در موضوع جزایر سه‌گانه، خیانت به او یا دوری از آن نیست. الزامات دیپلماتیک، روسیه را به‌سوی این مواضع هدایت کرده است.
به گزارش پایگاه خبری سبز البرز، علی امیدی در خصوص موضع روسیه در اجلاس مراکش که طبق آن پرونده جزایر سه‌گانه کشورمان به محاکم بین‌المللی ارجاع داده شده، گفت: فدراسیون روسیه پس از شروع جنگ علیه اوکراین با تحریم‌هایی از سوی غرب روبرو شد. این کشور اکنون در جست‌وجوی راهی برای خروج از وضعیت تحریم و محاصره است.
وی ادامه داد: بر همین اساس یکی از استراتژی‌های روسیه در سیاست خارجی نگاه به شرق است. روسیه به دولت‌های عربی و کشورهایی که تقریباً می‌شود آن‌ها را غیرمتعهد نامید، برای نمونه بریکس توجه خاصی دارد. ارتباط با کشورهای عربی در چنین مجمعی که تقریباً به‌طور سالیانه برگزار می‌شود، همسو با همین استراتژی روسیه می‌توان ارزیابی کرد.
این کارشناس روابط بین‌الملل، افزود: واقعیت این است که کشورهای عربی مانند عربستان و امارات و قطر در شمار کشورهایی قرار می‌گیرند که بالاترین جی‌دی‌پی(GDP) جهان را دارند. همچنین می‌توان گفت کشور عربستان ضمن برخورداری از اقتصادی بزرگ، از جنبه سیاسی هم دارای نفوذ محسوب می‌شود. به‌طور کلی، کشورهای نامبرده، صاحب انرژی و از اقتصادهای بزرگ جهان هستند. همه این مسائل در ترغیب روسیه به توسعه روابط با آن‌ها اثرگذار بوده است.
امیدی با تأکید بر اینکه کشورهای عربی هم به توسعه ارتباطات با روسیه تمایل دارند، بیان کرد: این کشورها نیز تلاش می‌کنند تا از چتر امنیتی آمریکا خارج نشوند و سعی دارند گزینه‌های متعددتری در پیرامون خود داشته باشند. در واقع روابط تک‌بعدی نمی‌خواهند. بنابراین، در کنار آمریکا، گزینه‌های جدیدی مثلاً چین و روسیه نیز مدنظرشان است.
وی گفت: منافع مشترک نظر این کشورها را به یکدیگر جلب کرده و زیر یک چتر آورده است. این تمایل نیز بیشتر از سوی کشورهای عربی دیده می‌شود. به هر روی، روسیه با هدف پیشبرد منافع خویش مجمع کشورهای عربی و روسیه را به‌صورت دوره‌ای برگزار می‌کند.
این استاد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان، با یادآوری اهمیت مسائل اجلاس برای کشورهای عربی، ادامه داد: مسئله جزایر سه‌گانه، اجلاس ژوئیه و همین اجلاس مراکش برای کشوری‌های عربی حیاتی‌تر از روسیه است. یکی از بندهای پایانی در اجلاس اخیر نیز مجدداً این بود که از ایران خواسته شد مسئله جزایر سه‌گانه از طریق روابط دیپلماتیک با کشور امارات بررسی و حل شود.
امیدی به تفاوت این اجلاس مراکش با دوره قبل نیز اشاره کرد و گفت: دوره قبل پس از طرح مسئله جزایر سه‌گانه، ایران اعتراض شدیدالحنی را علیه روسیه مطرح کرده بود. در واقع ایران این مسئله را خلاف دوستی و روابط استراتژیک پنداشته بود. شاید بتوان گفت فرق آن همین تکرار مسئله است. نکته متفاوت دیگر بیانیه اخیر شاید این بود که از ایران دعوت شده، برای حل و فصل موضوع به محاکم بین‌المللی از جمله دیوان دادگستری بین‌المللی مراجعه کند.
وی یادآور شد: پس از صدور بیانیه در اجلاس مراکش و با حضور روسیه، مردم ایران واکنش‌های بسیاری به آن نشان دادند. گروهی در مقابل سفارت روسیه دست به اعتراض زدند، بنر نصب کردند. حتی کاردار سفارت روسیه به وزارت خارجه فرا خوانده شد. سخنگوی وزارت خارجه نیز بیان کرد که سال‌هاست سیاست ما «نه شرقی، نه غربی» است و نزدیکی ما به کشورهای شرقی به این معنا نیست که زیر بیرق آنان باشیم و هرچه دیکته کردند، انجام بدهیم.
همکاری، مشارکت، اتحاد
این کارشناس روابط بین‌الملل، خاطرنشان کرد: در مطبوعات و محافل روشنفکری ایران نیز این مسئله واکنش‌های بسیاری به همراه داشت. با این حال، نظر من در مقایسه با برخی دیدگاه‌های دیگر کمی متفاوت است. باید توجه داشت که ما در روابط بین‌الملل برای نشان دادن ارتباط دو کشور از واژگان و مفاهیم گوناگونی بهره می‌بریم. یکی از آن کلمات «همکاری» است. کشورها علی‌رغم داشتن برخی اختلافات در سطوح مختلف با هم همکاری می‌کنند. در واقع، هرگز دو کشور از تمام ابعاد و زوایا با یکدیگر همسو نیستند و همواره تمایزاتی در جنبه‌های مختلف به چشم می‌آید.
امیدی افزود: یکی دیگر از آن‌ها کلمه «شراکت یا مشارکت» و در واقع «شراکت استراتژیک» است. این یعنی دو کشور از جنبه‌های گوناگون اشتراک استراتژیک بسیاری دارند. چنین کشورهایی برای همکاری‌های بلندمدت از بستر خوبی برخوردارند. هرچند جنبه‌های اشتراک این دو کشور صددرصدی نیست و ممکن است اختلافات متعددی هم داشته باشند. حتی در اختلافات بین‌المللی ممکن است از یکدیگر حمایت نکنند.
وی به یکی دیگر از مفاهیم در عرصه روابط بین‌الملل نگاه و بیان کرد: از عبارت دیگری هم می‌توان یاد کرد که «اتحاد استراتژیک» است. این مفهوم غالباً در دنیای گذشته بوده و امروزه کمتر مشابه آن در دنیای بین‌الملل یافت می‌شود. در واقع، یک کشور تحت هر شرایط و وضعیتی کنار کشور دیگر قرار می‌گیرد و آن را تنها نمی‌گذارد. روابط آمریکا و اسرائیل یا انگلیس و آمریکا را می‌توان از نمونه‌های آن برشمرد. بااین‌حال، آمریکا که پشتیبان اصلی اسرائیل است در برخی مواضع و سیاست‌ها منتقد آن هم به شمار می‌آید. به بیانی دیگر، آمریکا به فرمول‌های هر دو کشور برای مسئله سرزمین‌های اشغالی نظر دارد.
این استاد علوم سیاسی در تحلیل روابط ایران و روسیه گفت: این دو کشور هم اختلافاتی دارند و این‌گونه نیست که هر دو همواره همسو و هم‌نظر بوده باشند. به‌ویژه باید در نظر گرفت که اقتصاد ایران اقتصادی محدود است و این ظرفیت را ندارد که همه نیازهای روسیه را برطرف کند و کشورهای عربی اقتصادی بسیار بزرگ‌تر دارند.
امیدی با تأکید بر سیاست خارجی روسیه اضافه کرد: عقل سلیم ایجاب می‌کند که روسیه به کشورهای مختلفی توجه داشته باشد. ضمن آنکه نباید فراموش کرد بند موردبحث در بیانیه اجلاس مراکش بیشتر شیطنت آمریکا و غرب است. روسیه هم نمی‌تواند همه اجلاس یا بندها را تحت شعاع یک بند قرار دهد. این کشور می‌خواهد نظر مثبت دولت‌های عربی را جلب کند.
وی افزود: روسیه نیز بر اساس برداشت خود دارد طرفین را به راهکارهای دیپلماتیک دعوت می‌کند. جزایر سه‌گانه را روسیه موضوعی اختلاف‌برانگیز بین ایران و امارات می‌داند. از طرفی، مقامات ما نیز همواره این جزایر را ایرانی نامیده‌اند، اما تأکید کرده‌اند که ما برای حل مسائل پیرامونی آن حاضر به گفت‌وگو هستیم و از دیپلماسی استقبال می‌کنیم. بنابراین می‌توان گفت از این جنبه بین مواضع ما و روسیه تفاوت چشمگیری مشاهده نمی‌شود.
این کارشناس روابط بین‌الملل، ادامه داد: با توجه به این مسئله که ما در جنگ اوکراین تا حدودی پشتیبان روسیه بوده‌ایم و پشت‌سرش هستیم، انتظار داریم حتی چنین کم‌لطفی‌هایی را نیز در حق ایران نکند. من از کلمه «کم‌لطفی» استفاده می‌کنم. آن‌طور که در برخی رسانه‌ها مطرح شده، من استفاده از واژه «خیانت» را بجا نمی‌دانم. این رفتار روسیه خیانت در حق ایران نیست. می‌توان گفت روسیه هم مجبور شده که این موضع را بگیرد. مثل گل که خار آن را هم باید در نظر داشت، اگر برای اینجا مثال خوبی باشد. روسیه در کل به دنبال تکدر خاطر ایران، خیانت به او یا دوری از آن نیست. الزامات دیپلماتیک، روسیه را به سوی این مواضع هدایت کرده است.
امیدی خاطرنشان کرد: ما نباید همه مسائل را از زاویه دید خودمان نگاه کنیم. باید در این مسئله نیز درنگ کرد که کشورهای دیگر چه نظری در این باره دارند و چگونه به این مسئله نظر می‌کنند. ممکن است ما بگوییم روسیه یک‌پنجم کشوری را گرفته است یا به اوکراین حمله کرده. این درست است و می‌پذیریم. اما مقایسه آن با جزایر سه‌گانه قیاس درستی نیست. جزایر سه‌گانه را ما همواره ایرانی می‌دانیم. مدتی از کنترل ما خارج شده بودند، اما در نهایت تحت مدیریت ما آمدند. در امضای یادداشت تفاهم ایران و شیخ شارجه در ۱۹۷۱ نیز این مسئله مورد اختلاف بود. بنابراین بر اساس همین یادداشت تفاهم، جزایر سه‌گانه از نگاه دیگران موضوعی مورد اختلاف میان ایران و کشورهای عربی است.